
काठमाडौँ। सिप्लिगान गाँऊ घरमा सिप्लीगानकाे अचार र तरकारी खाने चलन छ । यस्काे सेवनबाट गर्मी फाल्ने काम गर्छ भन्ने चलन छ । वास्तवमा सिप्लिगानमा ठुलाे ओेषधिय गुण रहेकाे छ । यस बारेमा बुझाै र भिर,वन,पाखामा फ्याँकीएका ओेैषधी प्रयाेग गर्न सिकाै ।
सिप्लिगान अथवा सिप्लिकान एक औषधीय गुण भएको मध्यम आकारको रूख वर्गमा पर्ने वनस्पति हो । अहिले तराई देखि पहाडी भेगमा यसको मुना समेत पलाउदै गरेको छ | सिप्लिकान को बैज्ञानिक नाम – Crateva religiosa हो भने अंग्रेजीमा Garlic Pear वा Temple Plant को नामले समेत चिनिन्छ | सिप्लिकान तरकारी र अचारका रुपमा नेपाली भान्छामा लोकप्रिय मानिन्छ । सिप्लिकानले सुगर, प्रेसर, मुटुरोग, टाउको दुख्ने, रोग कम गर्ने स्वास्थ्यकर्मीको दाबी छ ।
सिप्लीगान (Spilanthes acmella), जसलाई नेपालीमा “अकुर्बा”, “जवानपुष्पी”, वा “मिरमिरे फूल” पनि भनिन्छ, एक प्रकारको औषधीय वनस्पति हो जुन प्राचीन समयदेखि विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग हुँदै आएको छ।
यसको औषधीय गुणहरू निम्नानुसार छन्:
१ . दन्तसम्बन्धी समस्यामा फाइदा : सिप्लीगानको फूल चपाउँदा मुखभित्र झनझनाहट र लार स्राव बढ्छ, जसले मुख सफा राख्न मद्दत गर्छ।
यो गिजाको सुजन, दुखाइ र दाँत दुखाइ कम गर्न अत्यन्त प्रभावकारी हुन्छ।
२ . प्रतिरक्षा प्रणाली (Immunity) बलियो पार्ने: यसमा पाइने Spilanthol नामक तत्वले शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।
३ . घाउ निको पार्न सहयोगी : यसको पात र फूलको लेप बनाएर छालामा लगाउँदा घाउ छिट्टै निको हुन्छ। यसले एन्टिसेप्टिकको रूपमा काम गर्छ।
४ . सर्दी, खोकी र ज्वरोमा लाभदायक : सिप्लीगानको क्वाथ (decoction) बनाएर खाँदा ज्वरो, टनसिल र सर्दी–खोकीमा राहत दिन्छ।
५ . सामान्य दुखाइमा उपयोगी : यसको तेल बनाई शरीरको दुखाइ भएको ठाउँमा मालिस गर्दा दुखाइ कम हुन्छ।
६ . कृमिनाशक (Anthelmintic) : पेटको कृमि नष्ट गर्न यसको प्रयोग गरिन्छ।
७ . कामोत्तेजक गुण (Aphrodisiac) : पारम्परिक रूपमा सिप्लीगानलाई यौन स्वास्थ्य सुधार गर्ने वनस्पतिका रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ।
यस्तो छ सिप्लीगान (Spilanthes acmella) को घरेलु औषधीय प्रयोगका तरिका :
१. दाँत र गिजाको समस्यामा:
प्रयोग विधि: सिधै सिप्लीगानको ताजा फूल चपाउनुहोस्। वा, फूल र पातको रस निकालेर गिजामा मालिस गर्नुहोस्।
फाइदा: गिजा सुन्निएको, दाँत दुखेको वा मुखको संक्रमण हटाउन मद्दत गर्छ।
२ . सर्दी-खोकी वा टनसिलमा:
प्रयोग विधि: ४–५ वटा पात र २ वटा फूल पानीमा उमालेर क्वाथ बनाउनुहोस्। दिनमा २ पटक मनतातो पारेर पिउनुहोस्।
फाइदा: घाँटीको दुखाइ, खोकी र संक्रमण घटाउँछ।
३ . घाउ, छालाको संक्रमणमा:
प्रयोग विधि: ताजा पात पिसेर पेस्ट बनाएर घाउमा लगाउनुहोस्। दिनमा २–३ पटक प्रयोग गर्न सकिन्छ।
फाइदा: घाउ छिटो सुक्छ, फोहोर ब्याक्टेरिया नष्ट हुन्छ।
४. शरीर दुखेको ठाउँमा (पसलगायत):
प्रयोग विधि: पात र फूलको रस निकालेर तिलको तेलमा हल्का तताउनुहोस्। त्यो तेल दुखेको ठाउँमा मालिस गर्नुहोस्।
फाइदा: स्नायु दुखाइ, पस, गोडा दुखाइ आदिमा राहत मिल्छ
५. पेटका कृमिमा:
प्रयोग विधि: सानो मात्रामा पात पिसेर रस निकाल्नुहोस् र बिहान खाली पेट पिउनुहोस्।
फाइदा: पेटको कृमि नष्ट गर्न सहयोग गर्छ।
सावधानी:
सिप्लीगानको प्रयोग गर्दा अत्यधिक मात्रामा नगर्नुहोस्। गर्भवती महिलाले चिकित्सकको सल्लाह बिना प्रयोग नगर्नुहोस्। पहिलो पटक प्रयोग गर्दा सानो मात्रामा प्रयोग गरेर छालामा असर हुन्छ कि जाँच गर्नुहोस्।
प्रकाशित मिति: ५ बैशाख २०८२, शुक्रबार